ℙ𝕠𝕨𝕤𝕥𝕒𝕟𝕚𝕖 𝕨 𝕘𝕖𝕥𝕔𝕚𝕖 𝕨𝕒𝕣𝕤𝕫𝕒𝕨𝕤𝕜𝕚𝕞 𝟙𝟡.𝕀𝕍.𝟙𝟡𝟜𝟛 𝕣𝕠𝕜

 

Niemcy utworzyli warszawskie getto 2 października 1940 roku. Było to największe getto w Europie. W kwietniu 1941 roku za 3 metrowym murem znalazło się ok. 450 tysięcy Żydów. 

Główną przyczyną powstania w getcie była tzw. akcja „Reinhardt”, czyli decyzja o fizycznej likwidacji ludności żydowskiej na terytorium okupowanej Polski w ramach tzw. „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Częścią akcji miała być wielka akcja wysiedleńcza, czyli likwidacja warszawskiego getta, która rozpoczęła się 22 lipca 1942 roku. W trakcie paru miesięcy ok. 75% mieszkańców getta zostało wywiezionych i zamordowanych w obozie zagłady w Treblince. Tysiące Żydów zginęło na miejscu, zabitych przez Niemców lub dotkniętych głodem i chorobami.

Powstanie zostało zorganizowane przez dwie konspiracyjne organizacje działające w warszawskim getcie. Jedną z nich była syjonistyczno-lewicowa Żydowska Organizacja Bojowa, drugą syjonistyczno-rewizjonistyczny Żydowski Związek Wojskowy.

Żydowska Organizacja Bojowa to konspiracyjna organizacja powołana przez środowisko lewicowo-syjonistyczne. Jej przywódcą był Mordechaj Anielewicz, a jego zastępcą został Icchak Cukierman. Powstańcy dysponowali bardzo małą liczbą sztuk długiej broni i broni maszynowej. Część broni Żydzi otrzymali od AK, większość kupili na czarnym rynku.

Drugą ważną dla powstania organizacją był Żydowski Związek Wojskowy,którym  dowodził Paweł Frenkel. ŻZW było w posiadaniu pewnej liczby ręcznych karabinów maszynowych, karabinów, pistoletów i dużej ilości granatów.

Niemcy wkroczyli do getta 19 kwietnia 1943 roku, w wigilię żydowskiego święta Pesach.

Gdy Niemcy i kolaboracyjne oddziały wkraczają za mur, podziemne organizacje żydowskie ruszają do walki. Rozpoczyna się powstanie w getcie warszawskim. W kolejnych dniach dzielnica żydowska jest burzona i palona, ludzie kryją się po piwnicach.

Sytuacja żydowskich powstańców i cywili z każdym dniem staje się jednak coraz bardziej dramatyczna. Brakuje broni, amunicji, żywności. Kamienice stoją w ogniu lub zostają zniszczone na skutek ostrzału i bombardowań. 

8 maja w bunkrze przy ul. Miłej 18 życie odbiera sobie Mordechaj Anielewicz – dowódca ŻOB
– i ponad stu jego towarzyszy broni. Niektórzy członkowie sztabu organizacji przedostają się kanałami za mur.

16 maja Jürgen Stroop, dowódca sił pacyfikacyjnych, nakazuje wysadzenie Wielkiej Synagogi przy ul. Tłomackie. W swoim raporcie, do którego załączone zostają zdjęcia z walk w getcie – melduje: "Była żydowska dzielnica mieszkaniowa przestała istnieć!". Ci, którzy nie zginęli w walce, zostają wyłapani i wywiezieni do obozów. W kolejnych miesiącach trwa wyburzanie pozostałości getta.